De verpakking van leermiddelen kies je in de toekomst zelf

In een tijdperk waarin duurzaamheid en milieubewustzijn hoog op de agenda staan, lijkt het passend om ook de verpakking van leermiddelen onder de loep te nemen. Echter, dit artikel richt zich niet op het verminderen van papier- en plasticgebruik in studieboeken. In plaats daarvan zet ik mijn toekomstbril op en geef ik een perspectief op een mogelijk veel diepere evolutie van leermiddelen en hun presentatievorm.

Momenteel kennen we leermiddelen in vormen als fysieke boeken, digitale methoden via applicaties, of besloten websites toegankelijk met licenties. Maar wat als we deze verpakking wegnemen? Dan blijft informatie over in de digitale vorm van tekst, afbeeldingen, multimedia, structuren, leerstrategieën, oefeningen, educatieve games, modellen tot immersieve 3D-werelden (computer-gegenereerde scene of wereld waarin de gebruiker zich kan onderdompelen).

Stel je voor dat deze informatie wordt gekoppeld als bron aan je eigen AI-trainer of die van je school? Leermiddelen zouden dan in real-time worden gegenereerd door bronnen te combineren met jouw persoonlijke informatieverzameling over wie je bent, wat je leerstijlen zijn en je voortgang. Het resultaat? Een gepersonaliseerde leerervaring, gepresenteerd op een manier die jou maximaal leerrendement oplevert, gefaciliteerd door AI, supersnelle (quantum)computers en 10G-netwerken. En de verpakking? Die bepaal je misschien wel zelf: zet je 3D-bril op en betreed je eigen virtuele wereld, sluit je ogen voor een luisterboek, bekijk het op je e-reader, start je gameconsole of laat een boek thuis afleveren. Jouw persoonlijke AI genereert op basis van alle beschikbare informatiebronnen jouw ultieme persoonlijke leerervaring en presenteert deze in de verpakking die jij op dat moment wenst.

De vijf cruciale factoren van de verpakking

De huidige informatiedragers, zoals fysieke boeken en digitaal toegankelijke methoden via licenties of een combinatie daarvan, geven een houvast aan de makers, distributeurs en gebruikers en maken dat leermiddelen kunnen floreren in een groot georganiseerd ecosysteem. Het kunnen dupliceren van een boek of oneindig van een digitale methode leidt tot economische schaalbaarheid voor de maker en aantrekkelijk om te investeren in de ontwikkeling, terwijl het EAN/ISBN kenmerk de inhoud vindbaar en identificeerbaar maakt voor alle betrokkenen, zowel onderwijskundig, logistiek als administratief in de hele keten van uitgever tot student. De verpakking leidt ook vaak tot een afbakening van de didactische inhoud en leerdoelen, al dan niet voorzien van een structuur of methodologie om efficiënt te kunnen leren. Of wat dacht je van de prijsstelling, deze is overzichtelijk toe te passen op de verschillende verpakkingen en inhoud daarvan. Zodoende ook met het organiseren van de auteursrechten en van leermiddelen. En wat als we de huidige verpakking loslaten? Hoe zorgen we dat de vijf succesfactoren van het huidige ecosysteem vertaald worden naar de toekomst van een grote verzameling informatiebronnen? In de volgende alinea’s een perspectief vanuit leermiddelendistributie per factor.

Organisatie

Momenteel distribueren we met Leermiddelen Webshop jaarlijks meer dan een miljoen leermiddelen aan studenten in samenwerking met scholen en uitgeverijen. Ieder jaar opnieuw een complexe en uitdagende operatie. We hebben vanaf het begin dit aangepakt als een informatie vraagstuk om enerzijds kwaliteit te kunnen leveren door veilige, tijdige en betaalbare leveringen en andersom onze bedrijfsprocessen op het gebied van (informatie)logistiek, administratie, geldstromen en IT continu te verbeteren en vernieuwen.

De afgelopen jaren is er een aanzienlijke groei geweest in het gebruik van digitaal lesmateriaal, maar deze trend lijkt nu te stabiliseren. In een mogelijke toekomst, zonder de vertrouwde verpakkingen, zouden we ons vooral moeten richten op het faciliteren van informatiestromen op grote schaal. Het zou dan kunnen gebeuren dat uitgeverijen reageren met nieuwe producten, waarbij ze naast hun reguliere verpakte assortiment ook commerciële datasets met lesmateriaal zullen aanbieden, georganiseerd rond vakgebieden. Deze datasets zouden gepresenteerd worden via catalogi, waardoor docenten de mogelijkheid hebben om specifiek materiaal te selecteren voor hun studenten.

Het is goed denkbaar dat we dan deze datasets op een veilige manier distribueren aan de studenten. Maar dat kan ook via een tussenstop bij de docent die een data-arrangement maakt voor de student op basis van verschillende bronnen, zowel open als gesloten. Bijvoorbeeld een arrangement bestaande uit een eXtended Reality (XR) omgeving gemaakt door school, een dataset met verpleegkundige handelingen en oefeningen aangevuld met een dataset gemaakt door de docent zelf waardoor de leerervaring volledig aansluit bij het beroepsprofiel van de student.

Identificatie

Leermiddelen worden primair voorzien van een ISBN, een uniek wereldwijd identificatienummer voor boeken. Maar soms komen we ook een EAN, wat in de breedte voor producten wordt gebruikt, tegen voor maatwerk of kleine oplagen van zowel fysieke als digitale leermiddelen. Maar zoals aangegeven zijn deze verbonden met de verpakking. Als we die loslaten moeten we een andere manier vinden om inhoud te identificeren en traceren. Met name blockchain technologie is daar een interessante techniek voor. Een gedecentraliseerde automatische identificatie van inhoud, die op een open en transparante manier wordt vastgelegd. Zeker op het moment dat uitgeverijen datasets in hun aanbod gaan opnemen en deze gecombineerd worden met andere vormen van content is dit de aangewezen route om de registratie en mechanismes van een consortium blockchain te gaan faciliteren als distributeur. Een ander voordeel is dat door de gedistribueerde aard van blockchain real-time-tracking van informatie gebruik en distributie is te volgen is voor aangesloten partijen. Deze transparantie past ons goed, daar is een fair verdienmodel voor betrokken partijen op te ontwikkelen waarbij de gebruiker betaald voor toegevoegde waarde aan de organisatie welke deze levert.

Didactiek

In de verpakking zit momenteel vaak een onderwijskundig model opgenomen, waardoor de student methodegewijs leert. Moet je met het loslaten van de verpakking van leermiddelen de didactiek achterwege laten? Ik denk het niet, maar het is wel interessant om die te scheiden van de inhoud. In een toekomst waarin we informatiestromen distribueren naar studenten of docenten om te arrangeren blijft didactiek een belangrijk ingrediënt. Het zou juist interessant zijn om verschillende didactische modellen te ontwikkelen en te laten trainen door uitgeverijen en docenten. Ook die zijn te distribueren en toe te passen op verschillende informatiebronnen om een passende leerervaring te bieden. Misschien heb je als docent wel eigen inhoud ontwikkeld, maar ontbreekt het aan een goed didactisch model om de kennis goed over te brengen. Dan is het interessant om dergelijke modellen op de markt te kunnen selecteren. Ook die modellen kunnen we slim distribueren en beschikbaar gaan stellen aan docenten.

Economische schaalbaarheid

Gratis leermiddelen zijn in feite niet kosteloos. Het creëren en onderhouden van kwalitatieve inhoud, zelfs in een toekomstige context zonder traditionele verpakkingen, vereist investeringen in auteurs met expertise. Open lesmateriaal komt niet zonder kosten, aangezien docenten of redactieteams van scholen ook een salaris ontvangen en gebruikmaken van schoolfaciliteiten zoals professionele studios. Om hoogwaardige inhoud te waarborgen, zijn investeringen noodzakelijk en moeten deze op een of andere manier worden terugverdiend. Voor uitgeverijen is het cruciaal om producten, inclusief datasets, op een redelijke schaal te verkopen om hun bedrijf te kunnen voeren. Ook in het geval bij verpakkingsloze leermiddelen zal de vraag opkomen vanuit het onderwijs of alleen de gebruikte onderdelen kunnen worden afgerekend, dat vraagt weer om een nieuwe balans. Een duurzaam bestaansrecht voor uitgeverijen is niet gegarandeerd als slechts kleine delen van hun inhoud worden afgenomen en afgerekend. Daarom is het essentieel om nieuwe businessmodellen te verkennen die voldoen aan de behoeften van het onderwijs en tegelijkertijd uitgeverijen in staat stellen een duurzaam bedrijf te voeren. Het verpakkingsvrij denken en handelen zal hier een positieve impuls aan geven, maar ook gelijk nieuwe vragen introduceren.

Auteursrechten

Het concept van informatiestromen van de uitgeverij rechtstreeks naar de AI-trainer van de studenten, met mogelijk een tussenstop bij de docent voor integratie met andere bronnen, is veelbelovend. Echter, het waarborgen van intellectueel eigendom en het handhaven van toezicht zijn cruciale overwegingen bij deze benadering. Er is een effectieve oplossing nodig voor uitgeverijen die de overstap naar verpakkingsvrije leermiddelen mogelijk maakt. Net zoals bij identificatie biedt blockchain ook hier het mogelijke antwoord, met name voor het vastleggen van auteursrechten in leermiddelen die direct aan studenten worden verstrekt.

Een concreet voorbeeld hiervan zou kunnen zijn dat een docent een commerciële informatieset combineert met zijn eigen praktijkgerichte materialen en die van een andere docent om een aangepast leermiddel te creëren voor zijn studenten. Door gebruik te maken van blockchain-technologie kunnen de auteursrechten van elke bijdragende partij op een transparante en onveranderlijke manier worden vastgelegd. Bij elke aanpassing of gebruik van het samengestelde leermiddel wordt een nieuwe “block” toegevoegd aan de blockchain, waardoor een volledige en traceerbare geschiedenis van de creatie ontstaat. Dit systeem biedt niet alleen erkenning en bescherming van intellectueel eigendom, maar het moedigt ook samenwerking en kennisdeling aan tussen docenten, uitgeverijen en andere belanghebbenden in het onderwijsproces.

Prijsstelling

Vanuit ons principe geloven wij in het faire principe dat degene die waarde afneemt daarvoor betaalt, en degene die deze waarde levert daarvoor vergoed wordt. Het concept van verpakkingsvrije leermiddelen vereist eveneens een heroverweging van het prijsmodel. Informatiesets van uitgeverijen, gebruikt voor het creëren van nieuw lesmateriaal, roepen de vraag op: betaalt men voor de gehele set, specifiek voor de data die wordt onttrokken of samengesteld, en geschiedt de betaling eenmalig of per gebruik van het daaruit gegenereerde lesmateriaal?

Momenteel is het distributiemodel transactiegericht, waarbij betaling plaatsvindt bij afname van het verpakte leermiddel, met de uitgeverij als ontvanger van de betaling en de distributeur als vergoeding voor dienstverlening. Hoe zal dit er in de toekomst uitzien? Studeren moet betaalbaar en toegankelijk zijn voor iedereen die een mooi beroep wil leren. Overweeg je betalingen door studenten op het moment van leermateriaalconsumptie via hun eigen AI-assistent op een zelfgekozen apparaat, of hanteer je een tarief op het moment van aanbieding van de bron? Mijn neiging gaat uit naar het daadwerkelijke gebruik; bij elke update en toegang tot de dataset wordt een passende vergoeding in rekening gebracht.

Stel je voor dat een docent gebruikmaakt van diverse informatiesets van verschillende uitgeverijen om aangepast lesmateriaal te creëren. In dit nieuwe model zou de docent een vergoeding betalen op basis van het daadwerkelijke gebruik van de samengestelde dataset elke keer dat deze wordt geüpdatet en geraadpleegd. Deze aanpak bevordert een flexibel en kostenefficiënt betalingsmodel, gericht op het gebruik van leermiddelen in plaats van een eenmalige aanschaf van een volledige set.

Ter afronding

In dit artikel heb ik de mogelijkheid onderzocht van een toekomst waarin leermiddelen hun traditionele vorm verliezen en zich ontwikkelen tot een grenzeloze digitale vorm, gezien vanuit het perspectief, waar ik bekend mee ben: de educatieve leermiddelen distributie.

Terwijl ik deze ideeën formuleerde, realiseerde ik me dat er meerdere standpunten zijn, wat het boeiend maakt om ze samen te brengen. De overgang naar een nieuwe benadering, zoals beschreven in dit artikel, vereist innovatie en samenwerking om de basis van het onderwijs opnieuw vorm te geven. Bij Leermiddelen Webshop kijken we met onze innovatieve leerplatforms, waaronder MBOwebshop.nl, MBOmarktplaats.com en HBOwebshop.nl, uit naar de toekomst en naar boeiende gesprekken met zowel publieke- als private organisaties en partners.